آیا تا به حال نام مواد مخدر قات را شنیده‌اید؟ شاید نامش برای شما آشنا نباشد، اما در بسیاری از کشورها، خصوصاً در شرق آفریقا و یمن، این ماده مخدر به‌طور گسترده‌ای مصرف می‌شود و تأثیرات آن بر جسم و روان فرد قابل توجه است.
قات، با ویژگی‌های خاص خود، می‌تواند به‌سرعت تبدیل به یک عادت و حتی وابستگی شدید شود. اگر شما یا کسی که می‌شناسید به این ماده اعتیاد پیدا کرده‌اید، ممکن است کنجکاو باشید که چگونه می‌توان از این دام رها شد و چه راه‌هایی برای ترک آن وجود دارد. در این مقاله از “پویان سلامت“، به بررسی عوارض مصرف قات، علائم اعتیاد و روش‌های موثر ترک خواهیم پرداخت. ادامه مطلب را بخوانید تا بیشتر در این باره بدانید و راه‌حل‌هایی برای تغییر و بهبودی پیدا کنید.
مواد مخدر قات چیست؟
بسیاری از افراد می‌گویند: “قات یا قاط چیست؟” درحقیقت قات (Khât)، یک ماده محرک گیاهی است که از برگ‌های درختچه‌ای به نام Catha edulis به دست می‌آید. این گیاه عمدتاً در کشورهای شرق آفریقا (مانند اتیوپی، سومالی و کنیا) و شبه‌جزیره عربستان (به‌ویژه یمن) رشد می‌کند.
آیا ماده مخدر قات در ایران کشت می‌شود؟ خیر، ماده مخدر قات (خات، چات) به‌طور گسترده در ایران کشت نمی‌شود و این گیاه به‌صورت بومی در ایران رشد نمی‌کند. از جمله دلایل آن، سازگار نبودن قات با شرایط اقلیمی ایران و غیرقانونی بودن قات است.
اسامی دیگر خات عبارتند از: قات (Khat) یا خات (Khat)، چات (Chat)، جوی صحرایی (این نام ممکن است کمتر رایج باشد) و چای حبشه‌ای (چون قات در اتیوپی مصرف زیادی دارد).
مدتی پیش قات زدن حوثی‌ها مورد توجه عموم قرار گرفت. اما قات زدن یعنی چه؟! به فرایند جویدن برگ‌های گیاه قات (خات، چات) به‌منظور دریافت اثرات محرک و سرخوشی‌آور آن، قات زدن می‌گویند. این عمل بیشتر در کشورهای یمن، سومالی، اتیوپی، جیبوتی و کنیا رایج است.
نحوه مصرف قات
روش های مصرف قات بصورت زیر است:
- جویدن برگ‌های تازه قات: برگ‌های قات به‌آرامی جویده و آب آن بلعیده می‌شود. تفاله‌ها معمولاً در یک طرف دهان جمع می‌شوند و بعد از مدتی دور انداخته می‌شوند. این روش بیشترین تأثیر را دارد و در طی آن اثرات محرک قات به‌آرامی آزاد می‌شود.
- دم کردن برگ قات (شبیه چای): برگ‌های خشک‌شده یا تازه قات در آب داغ دم می‌شوند. این روش بیشتر در برخی مناطق آفریقا استفاده می‌شود و اثر ملایم‌تری نسبت به جویدن دارد.
- پودر قات: برگ‌های خشک‌شده قات را پودر کرده و گاهی با آب یا نوشیدنی‌های دیگر ترکیب می‌کنند. این روش کمتر رایج است، اما در برخی مناطق برای مصرف آسان‌تر استفاده می‌شود.
- قات در غذاها: در برخی مناطق، برگ‌های خردشده قات به غذا یا سالاد اضافه می‌شود. تأثیر آن کمتر از جویدن مستقیم است، اما همچنان اثر محرک دارد.
- عصاره یا قرص قات (نادر): برخی افراد عصاره قات را استخراج کرده و به شکل مایع یا قرص مصرف می‌کنند. این روش معمولاً در خارج از کشورهای تولیدکننده مشاهده می‌شود و کمتر رایج است.
موارد استفاده از ماده مخدر قات
چه کسانی قات مصرف می‌کنند؟ و با چه اهدافی آن را مصرف می‌کنند؟
۱. مردم یمن و شرق آفریقا (اتیوپی، سومالی، کنیا، جیبوتی): در کشورهایی مانند یمن و بخش‌هایی از شرق آفریقا، مصرف قات به یک بخش فرهنگی و اجتماعی تبدیل شده است. بسیاری از مردم، به‌ویژه مردان، در جلسات دوستانه، کاری یا خانوادگی قات می‌جوند. در یمن، حتی برخی مقامات دولتی و تجار در جلسات رسمی نیز قات مصرف می‌کنند. این گیاه به‌نوعی نقش یک تفریح اجتماعی و سنتی را دارد و مردم تصور می‌کنند که مصرف آن باعث آرامش و افزایش تمرکز می‌شود.
۲. رانندگان کامیون، تاکسی و کارگران شیفتی: برخی رانندگان وسایل نقلیه سنگین و کارگران مشاغل سخت، مواد مخدر قات را برای بیدار ماندن و کاهش خستگی مصرف می‌کنند. به دلیل خاصیت محرک قات، این افراد معتقدند که مصرف آن باعث تمرکز بیشتر و جلوگیری از خواب‌آلودگی می‌شود. این کار ممکن است در کوتاه‌مدت به افزایش هوشیاری کمک کند، اما در درازمدت موجب وابستگی، بی‌خوابی و مشکلات قلبی می‌شود.
۳. دانشجویان و دانش‌آموزان (در برخی کشورها): این افراد تصور می‌کنند که قات به آن‌ها کمک می‌کند تا مدت بیشتری درس بخوانند و خستگی ذهنی را کاهش می‌دهد. بااین‌حال، مصرف مداوم قات می‌تواند منجر به وابستگی روانی، کاهش کیفیت خواب و افزایش اضطراب شود، که در بلندمدت اثرات منفی بیشتری نسبت به فواید موقتی آن دارد.
۴. افراد دارای استرس و مشکلات روحی: برخی افراد که دچار استرس، اضطراب یا مشکلات روحی هستند، قات را به‌عنوان یک راه‌حل موقتی برای آرامش و شادی مصرف می‌کنند. این ماده در ابتدا احساس سرخوشی و نشاط ایجاد می‌کند، اما با از بین رفتن اثر آن، معمولاً احساس افسردگی و خستگی افزایش می‌یابد.
۵. افراد معتاد به مواد محرک دیگر: در برخی موارد، افرادی که به مواد محرک مانند آمفتامین‌ها، شیشه یا کوکائین وابسته هستند، از قات به‌عنوان جایگزین موقتی استفاده می‌کنند. برخی نیز قات را با دیگر مواد مخدر ترکیب کرده تا تأثیر قوی‌تری ایجاد کنند.
6. آیا قات در جنگ‌ها استفاده شده است؟ بله، قات در برخی درگیری‌های نظامی و جنگ‌ها مورد استفاده قرار گرفته است. در سومالی، شبه‌نظامیان گروه‌های مختلف از قات برای افزایش انرژی، کاهش خستگی و ایجاد احساس سرخوشی در میدان جنگ استفاده کرده‌اند. همچنین در جنگ داخلی یمن، مصرف مواد مخدر قات در میان نیروهای نظامی و شبه‌نظامی رایج بوده است، زیرا تصور می‌شود که قات باعث کاهش ترس، افزایش تمرکز و تحمل سختی‌های جنگی می‌شود. البته مصرف طولانی‌مدت قات در جنگ‌ها می‌تواند اثرات منفی مانند تحریک‌پذیری، توهم و کاهش توان تصمیم‌گیری منطقی را افزایش دهد.
قات زدن چه اثری دارد؟
اثرات مصرف قات در کوتاه مدت عبارتست از:
- افزایش انرژی و هوشیاری
- احساس سرخوشی و شادی
- کاهش اشتها
- افزایش تمرکز
- خشکی دهان و تشنگی
- یبوست، حالت تهوع
- بی‌خوابی و اختلال در خواب
- افزایش ضربان قلب و فشار خون
- گشد شدن مردمک چشم
اما مصرف طولانی‌مدت قات باعث عوارضی مانند اعتیاد، بی‌خوابی، افزایش فشار خون، مشکلات گوارشی و افسردگی می‌شود.
عوارض مصرف قات
عوارض مصرف مخدر خات شامل موارد زیر است:
- وابستگی روانی و اعتیاد: فرد برای تمرکز یا انرژی گرفتن، به مصرف قات وابسته می‌شود.
- افسردگی و اضطراب: بعد از تمام شدن اثر قات، فرد دچار خستگی، بی‌حوصلگی و افسردگی می‌شود.
- مشکلات دهان و دندان: مصرف مداوم باعث زردی دندان‌ها، عفونت لثه و بوی بد دهان می‌شود.
- مشکلات گوارشی: سوءهاضمه، زخم معده و یبوست شایع است.
- بیماری‌های قلبی و فشار خون بالا : مصرف طولانی‌مدت باعث افزایش خطر بیماری‌های قلبی می‌شود.
- کاهش میل جنسی: در درازمدت قات می‌تواند باعث اختلالات جنسی و کاهش توانایی باروری شود.
- مشکلات اقتصادی و اجتماعی: در کشورهایی مثل یمن، قات زدن باعث کاهش بهره‌وری و مشکلات مالی شده است.
مصرف مداوم قات نه‌تنها اعتیادآور است، بلکه مشکلات جدی جسمی و روانی ایجاد می‌کند.
خطر اوردوز با ماده مخدر قات
سوءمصرف قات به مصرف نادرست یا بیش از حد معمول ماده اشاره دارد، اما به این معنا نیست که مصرف به حد مرگبار یا اوردوز رسیده باشد.
اوردوز زمانی رخ می‌دهد که مقدار مصرف ماده به حدی زیاد می‌شود که می‌تواند سلامت فرد را به خطر بیاندازد. در این حالت، مصرف قات باعث ایجاد عوارض شدید می‌شود که ممکن است به مرگ یا آسیب‌های جدی منتهی گردد. اوردوز قات معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که فرد به‌طور غیرعادی مقدار زیادی از آن را در یک زمان مصرف کند یا آن را با دیگر مواد مخدر مصرف کند.
علائم اوردوز با ماده مخدر قات
- افزایش شدید ضربان قلب (تاکی‌کاردی)
- فشار خون بالا (هایپرتنشن): افزایش خطر ابتلا به سکته مغزی یا سکته قلبی
- تعریق زیاد و گرگرفتگی: بدن به‌طور غیرمعمولی عرق می‌کند، حتی در محیط‌های سرد.
- لرزش و سفتی عضلات
- مشکلات تنفسی
- تهوع و استفراغ
- خشکی دهان و گلو: ممکن است باعث مشکل در بلع و گوارش شود.
- اضطراب شدید و حملات پانیک (پریشانی و وحشت‌زدگی)
- توهمات و هذیان‌ها
- پارانویا (توهمات توطئه)
- پرخاشگری و رفتارهای غیرقابل کنترل
- افسردگی و احساس بی‌ارزشی
اگر علائم اوردوز قات درمان نشود، می‌تواند به مشکلات قلبی شدید، سکته مغزی، نارسایی تنفسی، یا حتی مرگ منتهی شود. مصرف قات به‌ویژه زمانی خطرناک‌تر است که با سایر مواد مخدر یا الکل ترکیب شود. در اوردوز قات معمولاً خطرات قلبی، تنفسی و روانی بیشتر به چشم می‌آید، اما موارد مرگ و میر نادرتر هستند.
اگر شخصی علائم اوردوز مواد مخدر قات را نشان دهد، باید فوراً تحت مراقبت پزشکی قرار گیرد و برای درمان به اورژانس منتقل شود.
خطر اعتیاد به قات چقدر است؟
خطر اعتیاد به قات به دلیل ویژگی‌های محرک آن، به خصوص در افرادی که به طور مکرر مصرف می‌کنند، بالا است.
قات به‌طور معمول احساس سرخوشی، افزایش انرژی و تمرکز ایجاد می‌کند، که باعث می‌شود مصرف‌کنندگان تمایل به تکرار مصرف داشته باشند. در ابتدا، این احساسات مثبت ممکن است سبب شود که افراد از قات به عنوان یک ابزار برای کاهش استرس، مقابله با خستگی یا افزایش بهره‌وری استفاده کنند.
اما با مصرف مداوم، بدن به مقدار بیشتری از ماده برای دستیابی به همان اثرات نیاز دارد، که به تدریج منجر به افزایش تحمل و وابستگی روانی می‌شود.
علاوه بر این، مصرف طولانی‌مدت قات می‌تواند به مشکلات روانی و جسمی مانند اضطراب، افسردگی، اختلالات خواب و مشکلات قلبی منجر شود. این وابستگی نه تنها سلامت فرد را تهدید می‌کند، بلکه خطر اعتیاد را به وجود می‌آورد که ممکن است برای ترک مواد مخدر قات آن به کمک حرفه‌ای نیاز باشد.
نشانه های اعتیاد به ماده مخدر قات
نشانه‌های اجتماعی اعتیاد به قات عبارتند از:
- انزوای اجتماعی: فرد ممکن است از دوستان و خانواده دور شود و وقت خود را به مصرف قات بگذراند، که باعث انزوا اجتماعی و اختلال در روابط می‌شود.
- افت در عملکرد کاری یا تحصیلی: فرد ممکن است نتواند به درستی در محل کار یا تحصیل خود تمرکز کند و دچار کاهش عملکرد شود.
- مشکلات مالی: هزینه بالای مصرف مداوم قات می‌تواند به مشکلات مالی شدید منجر شود، که فرد ممکن است برای تأمین مواد مجبور به استقراض یا ارتکاب به رفتارهای غیرقانونی شود.
- بی‌توجهی به مسئولیت‌های شخصی: فرد ممکن است به وظایف روزمره خود مانند مراقبت از خانواده، شغل یا بهداشت خود توجه نکند و در پی مصرف بیشتر باشد.
علائم روانی و جسمانی اعتیاد به ماده مخدر قات شامل موارد زیر است:
- استرس مزمن و افسردگی
- توهمات بصری یا شنیداری
- پارانویا
- افزایش نیاز به مصرف مواد مخدر قات
- کاهش تمرکز و حافظه
- بی‌خوابی و اختلالات خواب
- کاهش اشتها و کاهش وزن
- خشکی دهان
- مشکلات دندانی (زردی دندان‌ها و خونریزی لثه‌ها)
- لرزش و سفتی عضلانی
در صورت مشاهده این علائم، پیشنهاد می‌کنیم با یک روانشناس ترک اعتیاد مجرب در مورد نحوه رفتار با فرد معتاد و چگونگی ترک مواد مخدر قات صحبت کنید.
علائم ترک مواد مخدر قات
ترک قات معمولاً با علائم جسمی و روانی همراه است. برخی از افراد ممکن است علائم خفیف‌تری را تجربه کنند، در حالی که برای برخی دیگر، شدت این علائم بیشتر خواهد بود. خستگی، بی‌اشتهایی، اختلالات خواب، تعریق زیاد، لرزش، افسردگی، اضطراب و تحریک‌پذیری از شایع‌ترین نشانه‌های ترک قات هستند. همچنین، در برخی موارد نادر، توهمات و سردرگمی ذهنی نیز ممکن است رخ دهد، اما این علائم معمولاً در مصرف‌کنندگان طولانی‌مدت مشاهده می‌شود.
درمان و پشتیبانی روانی می‌تواند به کاهش شدت این علائم کمک کند و فرد را در مسیر بهبودی حمایت نماید.
این علائم معمولاً در سه روز اول شدیدتر هستند و به تدریج کاهش می‌یابند، اما مشکلات روانی مانند افسردگی و اضطراب ممکن است برای چند هفته ادامه یابد. حمایت پزشکی و روانی می‌تواند به فرد کمک کند تا این علائم را مدیریت کرده و بهبودی یابد.
بهترین روش ترک مواد مخدر قات
بهترین روش ترک مواد مخدر قات بستگی به شدت وابستگی فرد، مدت زمان مصرف و شرایط عمومی سلامتی او دارد. اما به طور کلی، برای ترک مؤثر قات، روش‌ها و مراحل زیر توصیه می‌شوند:
1. مشاوره روانشناختی و درمان شناختی-رفتاری (CBT):
در این روش، فرد تحت حمایت روانشناس قرار می‌گیرد تا با استفاده از تکنیک‌های درمانی مانند شناختی-رفتاری، راهکارهای مقابله با تمایلات به مصرف مجدد و مدیریت اضطراب و افسردگی را بیاموزد. این روش به فرد کمک می‌کند تا الگوهای فکری منفی و رفتارهای وابسته به مصرف مواد مخدر قات را تغییر دهد.
2. درمان دارویی:
در برخی موارد، پزشک ممکن است داروهایی را برای کاهش علائم ترک قات تجویز کند. این داروها می‌توانند به کاهش اضطراب، افسردگی و بی‌خوابی کمک کنند و فرآیند ترک را تسهیل کنند. داروهایی مانند آنتی‌افسردگی‌ها یا داروهای ضد اضطراب در این زمینه مؤثر هستند.
3. پشتیبانی اجتماعی:
حمایت از خانواده، دوستان یا گروه‌های حمایت‌کننده مانند NA یا گروه‌های ترک مواد مخدر نقش زیادی در موفقیت ترک قات دارند. فرد باید با افرادی که درک می‌کنند و از او حمایت می‌کنند، ارتباط برقرار کند.
4. تغییرات سبک زندگی:
فرد باید به دنبال ایجاد عادات سالم و فعالیت‌های جایگزین برای مصرف مواد مخدر قات باشد که شامل ورزش، رژیم غذایی سالم، مراقبه یا یوگا و… برای کاهش استرس و افزایش انرژی است. همچنین، دوری از محیط‌هایی که احتمال مصرف مجدد را افزایش می‌دهند، اهمیت زیادی دارد.
5. ترک تدریجی:
برای افرادی که مصرف طولانی‌مدت داشته‌اند، ترک تدریجی ممکن است مؤثرتر از ترک ناگهانی قات باشد. در این روش، فرد به تدریج مصرف خود را کاهش می‌دهد تا بدن بتواند به آرامی به شرایط بدون مواد عادت کند و علائم ترک کمتر باشد.
ترک قات به کمک پشتیبانی حرفه‌ای، درمان شناختی-رفتاری، حمایت اجتماعی و در صورت لزوم دارو می‌تواند به طور مؤثری انجام شود. این روش‌ها به فرد کمک می‌کنند تا عوامل روانی و جسمی ترک را مدیریت کرده و از بازگشت به مصرف جلوگیری کند.
ترک مواد مخدر قات در ونک کلینیک
اگر به دنبال بهترین مرکز ترک اعتیاد در تهران هستید که بتواند شما یا عزیزانتان را در مسیر ترک قات بدون دردسر و با کمترین علائم ترک همراهی کند، ونک کلینیک یکی از معتبرترین و تخصصی‌ترین مراکز ترک اعتیاد در کشور است. این مرکز با جدیدترین روش‌های ترک اعتیاد قات اصولی، تحت نظر پزشکان متخصص و تیم روانشناسی مجرب، به شما کمک می‌کند تا بدون تجربه علائم شدید ترک، از این ماده رها شوید.
در ونک کلینیک، فرآیند ترک قات کاملاً علمی، اصولی و بدون بازگشت انجام می‌شود تا فرد بتواند دوباره به زندگی سالم و پرانرژی بازگردد. اگر تصمیم گرفته‌اید که یک‌بار برای همیشه از وابستگی به ماده مخدر قات خلاص شوید، همین حالا با مشاوران ونک کلینیک تماس(02152402) بگیرید و اولین قدم را به سمت زندگی جدید بردارید!
